शारदा पीठमचे घर...शृंगेरी मठ
पश्चिम घाटांनी वेढलेले, शृंगेरी मठ तुंगा नदीच्या काठी वसलेले आहे आणि हे अतिशय निसर्गरम्य ठिकाण आहे. हे नैसर्गिक सौंदर्य, कला, इतिहास, पौराणिक कथा आणि वास्तुकला यांचे परिपूर्ण मिश्रण आहे. शृंगेरी शारदा पीठम वेगवेगळ्या टप्प्यांमध्ये द्रविडीयन वास्तुशैलीमध्ये बांधले गेले आहे. चौकोनी आकारात बांधलेल्या या मंदिराला मुख्य प्रवेशद्वारही आहे. हा एक तीन मजली टॉवर आहे. ज्याचा पोर्च एका टॉवरच्या रचनेवर कोणत्याही खांबाशिवाय उभा आहे.
शृंगेरी मठात दोन प्रमुख मंदिरे आहेत. एक शिवाला समर्पित आहे आणि त्याला विद्या शंकर मंदिर असं संबोधलं जातं आणि दुसऱ्याला सरस्वती आणि शारदा अंबा मंदिर असं म्हणतात. शिव मंदिराची सर्वात जुने मंदिर १४ व्या शतकात बांधले गेले, १५ व्या शतकात देवी सरस्वतीसह दुसरे मंदिर बांधले.
विद्याशंकर मंदिर हे विजयनगरापूर्वीच्या हिंदू मंदिर स्थापत्य परंपरेचे मिश्रण आहे, होयसाळ आणि विजयनगर शैलींसह, याला एक असामान्य स्वरूप देते. मंदिराच्या आतील दालन आणि गर्भगृह चौकोनी तत्त्वावर तयार केले आहेत, तर शिखर आणि बाहेरील भिंती जवळजवळ गोलाकार रचनेत बांधलेल्या आहेत. मंदिर होयसाळ मंदिरांप्रमाणे एका उंच पीठावर वसलेले आहे, ज्याचा पायाकडील भाग शिल्पकृत प्राण्यांनी सुशोभित केलेला आहे आणि पायऱ्या यालींनी बांधलेल्या आहेत.
शिवमंदिराच्या बाहेरील भिंतींवर एकमेकांच्या काटकोनात मोठे शिल्प फलक आहेत आणि त्यात वैदिक परंपरेतील प्रमुख देवता आणि वैदिक शैव, वैष्णव, शक्ती, सूर्य आणि गणपती यांचे चित्रण आहे. हिंदू धर्माच्या परंपरा. मंदिराच्या पायथ्याशी हिंदू महाकाव्ये आणि पुराणांमधील विविध प्रकारच्या कथांचे वर्णन करणारे रिलीफ फ्रेस्को आहेत. गर्भगृहात एक लिंग आहे, गर्भगृहाच्या दक्षिण भागात ब्रह्मा-सरस्वती, पश्चिम भागात विष्णू-लक्ष्मी आणि उत्तर भागात शिव-पार्वती आहेत.
मंदिरात चारही दिशांनी प्रवेश करता येतो. मंदिराच्या आत गुंतागुंतीच्या कोरीव खांबांसह एक मोठा मंडप, कलाकृतीसह अनेक पूर्वेकडील कक्ष, लिंगासह गर्भगृह आणि त्याभोवती परिक्रमा मार्ग आहे. हा मार्ग विविध हिंदू परंपरेतील हिंदू देवतांना समर्पित असलेल्या छोट्या मंदिरांनी व्यापलेला आहे. जॉर्ज मिशेलच्या मते, सध्याचे विद्याशंकर मंदिर हे १६ व्या शतकात वाढविलेले मंदिर आहे.
सरस्वती मंदिरात एक महामंडप आहे ज्यामध्ये सप्तमातृकांच्या (सात मातांच्या) मूर्ती कोरलेल्या आहेत. देवी सोन्याच्या रथावर विराजमान आहे. गाभाऱ्यात सरस्वतीसोबतच, मंदिरात गणेश आणि भुवनेश्वरीची छोटी तीर्थे आहेत. मंदिरातील दगडी आणि लाकडी कलाकृतीही पाहण्यासारख्या आहेत. शारदंबा मंदिर आणि आजूबाजूच्या वास्तूंमध्ये एक ग्रंथालय, एक वैदिक शाळा आदि शंकराचे मंदिर आणि इतर मठ सुविधा आहेत. १९१६ मध्ये मंदिराचा जीर्णोद्धार केला गेला.
शृंगेरी मठ हा विद्वानांसाठी प्राचीन संस्कृत हस्तलिखितांचा स्त्रोत आहे. ह्या मठात, शारदंबा मंदिराच्या पहिल्या मजल्यावर एक वाचनालय आहे. यात सुमारे ५०० ताडपत्री हस्तलिखिते आणि कागदी हस्तलिखितांचा मोठा संग्रह आहे, त्यापैकी बहुतांश संस्कृतमध्ये आहेत. ही हस्तलिखिते केवळ अद्वैत तत्त्वज्ञानाशी संबंधित नाहीत तर संस्कृत व्याकरण, धर्मसूत्रे, नीतिशास्त्र आणि कला यासारख्या शास्त्रीय विषयांशी देखील संबंधित आहेत. - सौ.संध्या यादवाडकर
