विचारांची अनुभुती देणारे चिंतन
डॉ. ह. ना. जगताप लिखित ‘चिंतन' हे पुस्तक लेखकाच्या गेल्या दोन वर्षांतील वैचारिक प्रवासाचे प्रतिबिंब आहे. व्हॉट्‌स ॲपवर आठवड्यानंतर एक लेख प्रसिद्ध करण्याच्या सातत्याने त्यांनी अनेक वाचकांपर्यंत आपले विचार पोहोचवले. या लेखनप्रवासाला त्यांच्या विद्यार्थिनीने ‘चिंतन' हे नाव सुचवले, जे अत्यंत समर्पक वाटते. पुस्तक म्हणजे केवळ विचारांचा संग्रह नसून, तो एक वैयक्तिक, सामाजिक आणि तात्त्विक संवाद आहे.
डॉ. ह.ना.जगताप हे शैक्षणिक मानसशास्त्रज्ञ आहेत. त्यांनी मानसशास्त्राच्या विविध व्याख्या, त्याचे स्वरूप, अभ्यासाचे महत्त्व, अभ्यास पद्धती या विषयांवर पुस्तके लिहिली आहेत. लेखकाने आपल्या विचारांची मांडणी अत्यंत साध्या, सरळ आणि प्रभावी भाषेत केली आहे. कुठलेही अवघड तत्त्वज्ञान न मांडता, सहज अनुभवलेल्या गोष्टींमधून विचारांना दिशा देण्याचा प्रयत्न त्यांनी केला आहे. लेखनातील सातत्य, स्पष्टता आणि ओघवतेपणा हे या पुस्तकाचे मोठे वैशिष्ट्य म्हणता येईल.चिंतन मधील लेख केवळ बौद्धिक विचारांवर आधारित नाहीत, तर ते हृदयस्पर्शी, वास्तववादी आणि अनुभवाधारित आहेत. त्यामुळे वाचकांना या लेखनाशी तादात्म्य पावणे सोपे जाते. काही लेख सामाजिक प्रश्नांवर प्रकाश टाकतात, तर काही लेख वैयक्तिक जीवनातील अनुभवांवर आधारित आहे. हे पुस्तक लहान-लहान लेखांचा संग्रह आहे. त्यामुळे वाचकांना कोणत्याही क्रमाने वाचता येते. प्रत्येक लेख हा स्वतंत्र विचार मांडणारा आहे, त्यामुळे सलग वाचण्याची आवश्यकता नाही. यातील काही लेख लहान आहेत, तर काही दीर्घ आहेत. हे लेखकाने अगोदरच स्पष्ट केले आहे की, लेखन करताना लिखाणाचा आकार ठरवला नव्हता, त्यामुळे त्यात विविधता आहे.
मुख्य विषयः
सामाजिक आणि वैयक्तिक विचार
तात्त्विक आणि व्यावहारिक दृष्टिकोन
अनुभवांवर आधारित जीवन मूल्ये
तंत्रज्ञान आणि आधुनिक जीवनशैली
नातेसंबंध आणि मानवी स्वभाव
या विषयांमध्ये वैविध्य असूनही सर्व लेख एकसंध वाटतात. प्रत्येक लेखामागे लेखकाचा स्वतःचा विचार स्पष्ट दिसतो. या पुस्तकातील अनेक लेख वाचकांना अंतर्मुख करतात. समाजात चालणाऱ्या घटनांबाबत विचार करायला लावतात. लेखकाने स्वतःच्या आयुष्यातील अनेक प्रसंग उलगडून सांगितले आहेत. त्यामुळे ते केवळ बौद्धिक मांडणी करून थांबत नाहीत, तर वाचकांना त्या विचारांची अनुभूतीदेखील देतात. उदाहरणार्थ समाजात तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या प्रभावामुळे माणसांमध्ये संवाद कमी झाला आहे, यावर लेखकाने मांडलेले विचार विचार करायला लावणारे आहेत. मित्रपरिवारातील प्रतिसाद आणि वाचकांच्या प्रतिक्रियांमुळे लेखकाच्या लेखनात प्रगल्भता येत गेली, हे त्यांनी नमूद केले आहे. यावरून त्यांच्या लिखाणाची प्रक्रिया आणि वाचकांशी असलेला संवाद स्पष्ट होतो.
पुस्तकाची वैशिष्ट्येः लेखकाने गूढ भाषा किंवा क्लिष्ट विचार न वापरता, सहजसोप्या शब्दांत आपले विचार मांडले आहेत. त्यामुळे हे लेख कोणत्याही वयोगटातील वाचकांना समजण्यास सोपे जातात. पुस्तकातील अनेक लेख प्रत्यक्ष जीवनातील अनुभवांवर आधारलेले आहेत. त्यामुळे वाचक त्याच्याशी सहज जोडले जातात.तत्त्वज्ञान, सामाजिक प्रश्न, मानवी स्वभाव, तंत्रज्ञान यांसारख्या विषयांना लेखकाने स्पर्श केला आहे. त्यामुळे पुस्तक सर्वांगीण विचार देणारे ठरते. लेखकाने कुठेही आदेशक भाषेत विचार मांडले नाहीत. त्यांनी आपले अनुभव सांगून वाचकांना स्वतः विचार करण्यास प्रवृत्त केले आहे.
प्रत्येक चांगल्या पुस्तकात काही उणिवा असू शकतात. ‘चिंतन' बाबत बोलायचे झाल्यास, खालील बाबी सुधारता आल्या असत्या..
१. थोडी अधिक संरचना असती तर उत्तम
लेख स्वतंत्र असल्यामुळे त्यांचा क्रम कोणताही असू शकतो. मात्र, जर विषयानुसार विभागणी झाली असती, तर पुस्तक अधिक सुसंगत वाटले असते.
२. काही लेख अधिक विस्ताराने लिहिता आले असते.
काही लेख खूपच लहान वाटतात. त्यांचा विस्तार करून अधिक तपशीलवार विचार मांडला असता, तर ते अधिक प्रभावी ठरले असते.
३. थोडी अधिक संदर्भ माहिती दिली असती तर चांगले झाले असते.
काही लेख सामाजिक प्रश्नांवर आहेत, पण त्यासोबत अधिक संशोधनपर माहिती किंवा संदर्भ असते, तर लेख अधिक परिणामकारक झाले असते.
‘चिंतन' हे पुस्तक विचार करायला लावणारे आहे. लेखकाच्या सहजसुंदर शैलीमुळे हे पुस्तक कोणालाही आवडू शकेल. विविध विषयांवरील हे लेख आत्मपरीक्षण करायला, समाजाकडे नव्याने पाहायला आणि आपल्या विचारसरणीत बदल घडवायला मदत करतात.
पुस्तकाचे गुणधर्म पाहता सहजसोपे, ओघवते लेखन, वैविध्यपूर्ण विषय अनुभवसिद्ध दृष्टिकोन, वाचकांशी संवाद साधणारी शैली हे आहेत. ‘चिंतन' हे पुस्तक वैचारिक प्रवासाचे सुंदर दर्शन घडवते. लेखकाने आपल्या वैयक्तिक विचारांची मांडणी साध्या भाषेत करून वाचकांना अंतर्मुख होण्यास प्रवृत्त केले आहे. हे पुस्तक केवळ एक वैचारिक लेखसंग्रह नाही, तर एका लेखकाचा प्रवास, वाचकांशी असलेला संवाद आणि समाजातील बदलांवरील निरीक्षण यांचे उत्तम उदाहरण आहे. ज्यांना चिंतनशील लेखन आवडते, ज्यांना आपल्या दैनंदिन जीवनातील अनुभवांना वैचारिकतेच्या पातळीवर न्यावेसे वाटते, अशा प्रत्येक वाचकाने हे पुस्तक नक्की वाचावे.
चिंतन : लेखकः डॉ. ह. ना. जगताप प्रकाशक : लक्ष्मी पब्लिकेशन
प्रकाशन वर्ष - २०२३ प्रकार : वैचारिक लेखसंग्रह ई- बुक स्वरूपात
-सौ. मनिषा राजन कडव
