भारतातील शिल्पधन : एकंबरेश्वर मंदिर कांचीपुरम
भारतातील शिल्पधन ; एकंबरेश्वर मंदिर कांचीपुरम
हिंदू मान्यतेनुसार एकंबरेश्वर मंदिर अनादी काळापासून अस्तित्वात आहे. ऐतिहासिक नोंदींमध्ये ते ७ व्या क्रमांकावर आहे. शतकानुशतके या मंदिराच्या जागी एक प्राचीन मंदिर होते असे सांगितले जाते. आजमितीस दिसणारी रचना कांचीपुरममध्ये पल्लवांच्या राजवटीत बांधण्यात आली होती. त्यानंतर नंतरच्या चोल आणि विजयनगर साम्राज्याचाही त्यात वाटा आहे. या मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रावर या योगदानाचा प्रभाव तुम्हाला स्पष्टपणे दिसून येतो.
एकंबरेश्वर मंदिर किंवा एकंबरनाथ मंदिर हे तमिळनाडूमधील सर्वात मोठ्या शिव मंदिरांपैकी एक आहे आणि कांचीपुरममधील सर्वात मोठे शिव मंदिर आहे. मंदिराचे क्षेत्रफळ सुमारे २५ एकर आहे. त्याचा आकार कांचीपुरममधील सर्वात मोठ्या विष्णू मंदिर, वरदराज पेरुमल मंदिरासारखाच आहे. हजारो खांबांचा विशाल मंडप असलेल्या या मंदिराचा गोपुरम कांचीपुरममधील सर्वात उंच गोपुरमांपैकी एक आहे.
एकंबरेश्वर मंदिरात शिरल्यावर प्रथम नजर जाते ती चार खांबांवर आधारलेल्या छोट्या मंडपावर. हा सुंदर मंडप एकंबरेश्वर मंदिरासमोर आहे. येथून दिसणारा भव्य गोपुरमचा अप्रतिम सोनेरी रंग मंत्रमुग्ध करतो.
एकंबरेश्वर मंदिराचा गोपुरम ११ मजल्यांचा आहे. खालचे दोन मजले भस्म वर्णाचे आहेत. गोपुरमच्या वर ११ धातूंचे कलश आहेत. हे शुभ आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते. ५७ मीटर उंच गोपुरममध्ये, अगदी मध्यभागी, शिवलिंगाला चिकटलेली पार्वतीची मूर्ती आहे. मूर्तीची ही प्रतिमा या मंदिराचे प्रतीकात्मक प्रतीक आहे.
मंदिरात प्रवेश केल्यावरच मंदिराच्या संपूर्ण नकाशाचा अंदाज येतो. मंदिराचे उत्कृष्ट भाग अजूनही मजबूत दगडी भिंतींच्या मागे लपलेले आहेत. तिथल्या अतिशय आकर्षक कोरीव कामांनी, गडद भस्मात केलेल्या दगडांनी कोणीही आकर्षित होतो. या दगडांवर एक लांब कॉरिडॉर असून. घोडे आणि इतर प्राणी दुहेरी खांबांवर कोरलेले आहेत, जणू ते राजाच्या आदेशाची वाट पाहत, युद्धावर कूच करण्यासाठी सज्ज आहेत असा भास होतो.
मंदिराच्या आत शिरल्यावर गर्भगृहादरम्यान आणखी एक कॉरिडॉर आहे जो पहिल्या कॉरिडॉरपेक्षा लांब आहे. मध्यभागी असलेल्या या अंतरावरून मंदिराच्या भव्यतेचा सहज अंदाज येतो.एकंबरेश्वर मंदिराचा भव्य ध्वजस्तंभ कॉरिडॉरच्याबाहेर आहे. तो एका सुंदर कोरीव दगडाच्या पायावर आहे. कॉरिडॉरचे टोक ओलांडले की गर्भगृहाच्या दिशेने एक छोटा नंदी मंडप आहे. त्याच्या आत एक मोठा पांढरा नंदी आहे जो शिवाकडे पाहत आहे असेच वाटते. मंदिराचे शिखर कैलास पर्वतासारखे खूप उंच आहे. त्यावर ७ कलश आहेत.कोरीव खांब खूप मोठे आहेत. गर्भगृहाकडे जाणाऱ्या मुख्य दरवाजाभोवती शेकडो पितळी दिवे आहेत.
१००० दगडी खांब्यांचा भव्य कॉरिडॉर दर्शनीच आहे. खांबांवरचे नक्षीकाम इतके मंत्रमुग्ध करणारे आहे की प्रेक्षक ते पाहण्यात दंगच होऊन जातात. काही ठिकाणी बांबूचे दोरे खांबांमध्ये लटकलेले दिसतात. असे वाटत की या दोरांवर पडदे लटकवले तर मंदिराचे छोटे छोटे भाग होऊ शकतात. एवढी मोठी खांब असलेली खोली आवश्यकतेनुसार लहान-लहान भागांत विभागता यावी म्हणून बनवली असावी असेच वाटते.
कॉरिडॉरच्या डाव्या पृष्ठभागावर कोनाडे असून त्यात १००८ शिवलिंगे ठेवण्यात आली आहेत. यातील एक शिवलिंग १००८ लहान शिवलिंगापासून बनवले आहे.. एका मोठ्या शिवलिंगावर ही १००८ छोटी शिवलिंगे चिकटवलेली दिसतात. एकंबरेश्वर मंदिराचे लिंग शंकूच्या आकाराचे आहे, नेहमीच्या गोलाकार लिंगाचे नाही. पांढरे वस्त्र परिधान केलेल्या नयनमारांच्या म्हणजे तमिळ शैव कवींचे ६३ पुतळेही आहेत.
शिल्पकलेचा उत्कृष्ट नमुना असणारे हे मंदिर पाहून आपण मंत्रमुग्ध होतो .
माहिती संकलन -सौ.संध्या यादवाडकर.
