दरवर्षी २६ जून रोजी ‘ड्रग गैरवर्तन आणि अवैध तस्करी विरुद्ध आंतरराष्ट्रीय दिन’ १९८७ पासून जनजागृती म्हणून साजरा केला जातो, या २०२१ वर्षाची थीम आहे औषधांवर तथ्य सामायिक करा, जीव वाचवा याचे उद्दिष्ट चुकीच्या माहिती विरूद्ध लढा आणि औषधांवरील तथ्ये सामायिकरणास प्रोत्साहित करणे आहे. महागडे छंद, पॅÀशन, देखावा, शॉर्टकटमध्ये पैसे कमवायची इच्छा, स्वतःचा दबदबा दाखवण्यासाठी आणि इतरांवर वर्चस्व गाजवण्यासाठी ही किशोरवयीन मुले गंभीर गुन्हे करतात. 

२०२० च्या जागतिक औषध अहवालानुसार २०१८ मध्ये जगभरातील सुमारे २६९ दशलक्ष लोकांनी ड्रग्स वापरली, जे २००९ च्या तुलनेत ३० टक्के जास्त आहे, तर ३५.६ दशलक्षाहून अधिक लोक ड्रग वापराच्या विकारांनी ग्रस्त आहेत. अहवालात म्हटले आहे की वाढती बेरोजगारी आणि कोरोना साथीच्या आजारामुळे गरीब लोकांवर प्रतिकूल परिणाम होण्याची शक्यता आहे. संयुक्त राष्ट्रांच्या अहवालानुसार, गेल्या दशकात अमली पदार्थ आणि संबंधित विकारांमुळे मृत्यूच्या संख्येत ७१ टक्के वाढ झाली आहे. आपल्या देशात मादक पदार्थांची तस्करी सर्रासपणे सुरू आहे. आत्ताच २३ जून २०२१ रोजी जम्मू-काश्मीर मधे सीमा सुरक्षा दलांनी कठुआ जिल्ह्यातील आंतरराष्ट्रीय सीमेजवळ एक पाकिस्तानी मादक पदार्थ तस्कराला मारले, त्याच्याकडून १३५ कोटी रुपयांची हेरॉईन जप्त करण्यात आली.

समाजात आजकाल किशोरवयीन मुले ड्रग्जकडे अधिक आकर्षित होतांनी आणि त्यांच्याकडून होणाऱ्या गुन्ह्यांचा आलेखही सतत वाढताना दिसून येतो. मुले पटकन उग्र होतात, आकर्षित होतात, हट्टीपणा करतात, सर्व काही द्रुतपणे मिळवण्याचा प्रयत्न करतात. बहुतेक मुले, महान समाज सुधारकांना किंवा क्रांतिकारक शहीद ज्यांनी देशासाठी बलिदान दिले आहे किंवा कठोर मेहनत घऊन देशासाठी गौरव घडवून आणणाऱ्या महान बौद्धिक व्यक्तिमत्त्वांना आदर्श म्हणून नव्हे तर चित्रपट, पॅÀशनमधील कलाकारांना आणि दबंगाई करणाऱ्या लोकांना त्यांचे रोल मॉडेल मानतात आणि त्यांना जसे दिसते, तसेच व्हायचे असते, यासाठी मग त्यांना शॉर्टकट मार्ग जरी घ्यावा लागला तरी चालतो. सिगारेट तंबाखू हुक्का आणि अल्कोहोलपासून नशा सुरू होवून समोर गांजा, ड्रग्स, हेरोइन, अफू, चरसच्या दिशेने पुढे जातात. नंतर अंमली पदार्थाची तल्लफ अशा प्रकारे वाढतच जाते. मुंबईतील धक्कादायक शक्ती मिल सामूहिक बलात्कार प्रकरण आणि निर्भया प्रकरण, दिल्ली - कड़कड़डूमा कोर्टात गोळीबार प्रकरणात अटक केलेले चार आरोपी अल्पवयीन असल्याचे आढळले,  मुंबई हल्ल्यातील कसाबने स्वतः ला नाबालिग म्हटले होते, कानपूरमध्ये एका किशोरवयीन मुलाने दहा वर्षांच्या निरागस बालकाचा गळा कापून त्याचा मृत्यूदेह जंगलात फेकला. प्रत्येक शहरात आणि मोठ्या महानगरांमध्ये, बाल अपराधी हे गुन्हेगारी टोळ्यांमध्ये दिसतात. बाल अपराधी, गर्लफ्रेंडला महागड्या भेटवस्तू देणे आणि मजा-मस्तीचे आयुष्य जगण्यासाठी, नशा केल्यानंतर ते चुकीच्या मार्गावर जातात. अनेक गंभीर गुन्ह्यांतील दोषींनी कबूल केले आहे की सोशल मीडिया, इंटरनेट आणि वेब सिरीज पाहून त्यांना गुन्हा करण्याचे मार्ग कळले आहेत. भारतीय शासनाच्या सामाजिक न्याय व अधिकारीता मंत्रालय तर्पेÀ वर्ष २०१८ मधील राष्ट्रीय सर्वेक्षणानुसार देशात १० ते १७ वषे वयोगटातील तब्बल १.४८ कोटी मुले व्यसन करतात. व्हाइटनर, पंक्चर सोल्यूशन, कफ सिरप, पेट्रोल, थिनर, सनफिक्स बॉन्ड फिक्स यासारख्या हानिकारक तीक्ष्ण रासायनिक ज्वलनशील पदार्थांचा वास घवून नशा करणाऱ्या मुलांची संख्या ५० लाख आहे आणि २० लाख मुले भांग, ३० लाख मुलं दारू, तर ४० लाख मुलं अफूची नशा करतात. सिगारेट, तंबाखू, ड्रग्स सह इंजेक्शन व इतर पदार्थांचा नशा ही मोठ्या प्रमाणावर करतात.   
 

नशेमुळे गुन्ह्यांमध्ये झपाट्याने वाढ: क्राइम ब्युरोच्या नाेंदीनुसार मोठ्या प्रमाणात गुन्हे, खून, दरोडा, अपहरण इतर सर्व प्रकारच्या गुन्हांमध्ये नशेचे प्रमाण ७३.५% आणि बलात्कार सारख्या जघन्य गुन्ह्यात हे ८७% टक्केर्पयंत आहे. देशातील वाढत्या गुन्हेगारी, गंभीर आजार आणि हिंसाचारामध्येही नशेची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. नशेमुळे या लहान निर्दाेषांचे बालपण उध्वस्त होत आहे, तसेच यांमुळे बालगुन्हेगारी, आजारपण देखील फार वाढते. मुलांचा मानसिक विकास नशेमुळे अडतो. पैशासाठी मुले खोटे बोलायला लागतात, जबाबदारी पासून दूर पडतात आणि नशेकरीता मोबाईल, पर्स, चेन स्नॅचिंग, वाहने चोरी सारखे गुन्हे करतात. अशाप्रकारे, आपल्या समाजात एक नवीन गुन्हेगारी साम्राज्य सुरू व्हायला लागते. आजकाल ही किशोरवयीन मुले मोठ्या गुन्ह्यात खूपच सक्रिय दिसत आहेत. आपण आज त्यांचे अस्तित्व व्यवस्थापित केले नाही तर आपण त्यांना भविष्यातील आधारस्तंभ कसे म्हणावे?

किशोरवयीन गुन्हेगारी वाढण्याची कारणे:  समाजाच्या परिस्थितीमुळे देखील मुलांना गुन्हेगारीच्या जगात जाण्यास भाग पाडले जाते. जर आपण महानगरांबद्दल बोललो तर रोजगाराच्या बाबतीत लोकांचे स्थलांतर, वाईट शेजार, वाईट लोकांची संगत, संस्करांचा अभाव, घरात असंतोषाचे वातावरण, पालक मुलांची काळजी घण्याऐवजी कामात व्यस्त, कुटुंबात ज्येष्ठांची कमतरता जी पालकांच्या मागे मुलांची काळजी घऊ शकतात आणि बदलत्या तांत्रिक युगात मोबाईल-टीव्हीच्या माध्यमातून अवांछित गोष्टींर्पयंत सहज प्रवेश, ही अशी अनेक कारणे आहेत ज्यामुळे मुलांना गुन्हेगारीची संधी मिळते. पालकांच्या निष्काळजीपणामुळे आणि इतर काही लोकांच्या चुकीच्या हेतूमुळे मुले ड्रग्सची लागण करतात.  काही परिस्थितीच अशा बनतात की ज्या वयात त्यांच्या हातात पेन्सिल, पेन आणि ब्रशेस असावेत, त्याच वयात त्यांना चाकू, कुलूप तोडण्यासाठीची साधने आणि ड्रग्सची इंजेक्शन्स मिळाली.

आपल्या सर्क्रिंची नैतिक जबाबदारी:  जर काही चुकत असेल तर ते त्वरीत थांबविणे आणि त्यास सुधारणे हेच सर्वात मोठे शहाणपण आहे, अन्यथा ही पुढे जावून एक अतिशय त्रासदायक समस्या बनू शकते आणि त्यानंतर पश्चात्ताप करण्याशिवाय काहीच उरत नाही, व्यसनापासून मुक्त होण्यासाठी राष्ट्रीय टोल फ्री व्यसनमुक्ती हेल्पलाईन नंबर १८००-११-००३१ वर संपर्क साधावे. मुलांचे अंमली पदार्थांचे गैरवर्तन आणि वाढत्या बाल अपराधांसाठी सर्वात जास्त जबाबदार त्या मुलांचे पालक असतात, जे आपल्या मुलांना वेळेवर नियंत्रित करू शकत नाहीत, चांगले संस्कार देत नाहीत, पालनपोषण, वागणून, चांगले-वाईटाची शिकवण देत नाहीत आणि ही मुले हळू-हळू समाजासाठी प्राणघातक समस्येच्या रूपाने वाढतात. मुले ही देशाचे भविष्य, मौल्यवान राष्ट्रीय वारसा आहेत आणि येणाऱ्या काळात त्यांच्या खांद्यावर, देश आणि कुटुंबाच्या भविष्याची मोठी जबाबदारी असेल. म्हणून सरकार, समाज, पालक, दक्ष नागरिक या नात्याने आपल्या सर्क्रिंचे नैतिक कर्तव्य आहे की आपण मुलांच्या सर्क्रिंगीण विकासासाठी स्वस्थ सुखरूप सामाजिक-सांस्कृतिक वातावरणात वाढण्यास संधी देऊ, जेणेकरून ते देशाचे जबाबदार नागरिक म्हणून शारीरिकदृष्ट्या सुदृढ, मानसिकदृष्ट्या बुद्धिमान आणि नैतिकदृष्ट्या सद्गुणी होवून त्यांच्या जबाबदाऱ्या योग्य प्रकारे बजावण्यास सक्षम होतील.

- डॉ. प्रितम भि. गेडाम.